کتاب حاضر درآمدی تاریخی است بر نخستین اندیشه‌های اعتقادی، سیاسی و کلامی مسلمانان در دو سدۀ نخست اسلامی (پیش از ماجرای محنه). نگارنده می‌کوشد این اندیشه‌ها را در بافتار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، و با درنظرگرفتن پیش‌زمینه‌های تاریخی و محیط فرهنگی و تاریخی معرفی نماید. یکی از ایده‌های کتاب حاضر نشان دادن سیر تاریخی دگردیسی اندیشه‌هاست، اندیشه‌هایی که از مجموعۀ انگاره‌ها و باورهای اولیه به سمت راست‌کیشی سنتی اسلامی سوق یافتند. برای پی‌جویی این فرایند تاریخی، مهم‌ترین نظام‌های فکری و فرهنگ‌های دینی پیشااسلامی، مهم‌ترین مفاهیم و دشواره‌های اعتقادی و کلامی مسلمانان و سیر تاریخی پیدایی و گسترش اندیشه‌های مسلمانان بررسی شده‌اند. برای دستیابی به این هدف، مجموعۀ بزرگی از گزارش‌ها و منابعِ کهن و همچنین پژوهش‌های جدید مورد استفاده و بررسی انتقادی قرار گرفته‌اند.