مرجعیت علمی، گامی در مسیر بازیابی جایگاه تمدنی

به گزارش روابط عمومی «سمت»، دکتر مهدوی‌زادگان، رئیس سازمان مطالعه و تدوین، در نشست خبری از اهداف و دستاوردهای این رویداد گفت. در ادامه، متن کامل این نشست را می‌توانید بخوانید.

لطفاً بفرمایید ایده برپایی همایش مرجعیت علمی چگونه شکل گرفت؟
دکتر مهدوی‌زادگان: در درجه اول، با عنایت به اهداف تعریف‌شده برای سازمان مطالعه و تدوین کتب درسی علوم انسانی و اسلامی (سمت) به این مسئله ورود پیدا کردیم. همانطور که اطلاع دارید، سازمان «سمت» وارد چهلمین سال فعالیت خود شد. در سال ۶۳، شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اساس مأموریت خود مبنی بر تحول محتوای دروس دانشگاهی، به ویژه در حوزه علوم انسانی اسلامی، سازمان «سمت» را به منظور اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها تأسیس کرد. اصل این سازمان نیز با پیشنهاد مقام معظم رهبری بوده که ایشان این موضوع را حتی با امام راحل (ره) در میان گذاشتند و ایشان هم استقبال کردند و حتی مبلغ یک میلیون تومان در آن زمان برای راه‌اندازی این سازمان کمک کردند که آن مبلغ برکت فراوانی داشت؛ به طوری که اکنون سازمان «سمت» در چهلمین سال فعالیت خود، بیش از ۲۷۰۰ عنوان در حوزه کتب درسی علوم انسانی و اسلامی منتشر کرده است؛ لذا سازمان «سمت» در تأمین و عرضه منابع درسی مأموریت دارد و این مسئله خود حکایت از ضرورت دستیابی «سمت» به مرجعیت علمی در این زمینه است.
این بحث از ناحیه ولی فقیه، مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مد ظله العالی) نیز مورد توجه بوده و به صورت صریح، مطرح کرده‌اند؛ یعنی اینکه ایران باید مرجعیت علمی خود را بازیابد. البته از آنجا که مقام معظم رهبری بحث تمدن نوین اسلامی را به ویژه در بیانیه گام دوم انقلاب به صورت پررنگ مطرح کرده‌اند؛ مسئله ایجاد تمدن اسلامی نیز در همین راستا مرجعیت علمی را در نگاه ایشان جدی‌تر کرده است؛ زیرا تمدن‌ها بر پایه تلاش‌های علمی شکل می‌گیرند و هیچ تمدنی بدون مرجعیت علمی پایدار نخواهد ماند. بنابراین، طبیعی است که برای پایه‌گذاری تمدن نوین اسلامی، این مرجعیت علمی بسیار حائز اهمیت است؛ لذا می‌بینیم که ایشان بر این موضوع تأکیدات زیادی داشته‌اند و صرفاً تحکم نبوده است. پیشرفت‌های علمی که امروزه در همه عرصه‌ها در ایران عزیز شاهد هستیم، تماماً به جهت حمایت‌ها و پشتیبانی‌های مقام معظم رهبری اتفاق افتاده است.
در دولت شهید رئیسی نیز موضوع مرجعیت علمی از ناحیه شهید آیت‌الله رئیسی بسیار مورد تأکید و پیگیری بود. به همین خاطر، یکی از مباحثی که در دستور کار وزیر وقت، جناب آقای دکتر زلفی‌گل، قرار داشت، رسیدن به مرجعیت علمی از سوی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی بود. طبیعی است که ما نیز این را وظیفه خود بدانیم و به این مسئله بپردازیم.
در دولت چهاردهم نیز از ناحیه وزیر محترم، جناب آقای دکتر سیمایی صراف، خوشبختانه متوجه شدیم که ایشان هم به مسئله مرجعیت علمی توجه وافی دارند و برای تحقق این مسئله تلاش می‌کنند.

تلقی شما از مفهوم «مرجعیت علمی» چیست؟
دکتر مهدوی‌زادگان: درباره مفهوم مرجعیت علمی، تعریفی که می‌توانیم از آن ارائه بدهیم، این است که مرجعیت علمی جایگاهی است که در پژوهش نمی‌توان آن را حدس زد و نادیده گرفت. این را ما مرجعیت علمی می‌نامیم. ممکن است کتاب‌های زیادی ارزشمند، علمی و برتر باشند، ولی با این حال، ضرورتی پیدا نمی‌کند که حتماً آن کتاب دیده شود. اما کتابی که مرجع است، این‌گونه نیست؛ یعنی اگر آن دیده نشود، در پژوهش نقصی ایجاد می‌شود. بنابراین، سازمان «سمت» باید به جایگاهی دست یابد که آثارش چنان ارزشمند داشته باشند که در پژوهش یا تدریس دانشگاهی نتوان به سادگی از آنها چشم‌پوشی کرد. این تعریفی است که ما از مرجعیت داریم.

«سمت» از برپایی این همایش چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
دکتر مهدوی‌زادگان: این رویداد علمی شکل گرفت که هم خود بحث مرجعیت علمی را به نحو کلی، به صورتی که تمام دانشگاه‌ها به این موضوع بپردازند، به آن توجه شود، و هم اینکه موضوع مرجعیت علمی را در سازمان «سمت» محقق کنیم؛ یعنی تلاشی شود که در این راستا حرکت کنیم. نظرمان بر این بود که ان‌شاءالله با برگزاری یک همایش ملی، به گونه‌ای سازمان «سمت» ظرفیت علمی خود را در راستای مرجعیت علمی بسیج کند که به واسطه این همایش بتوانیم در سازمان اثرگذاری داشته باشیم و در این مسیر حرکت کنیم.
می‌توانم بگویم که ما در برگزاری همایش ملی مرجعیت علمی، اهداف چندمنظوره‌ای را دنبال می‌کردیم. هدف اصلی این است که به کمک این همایش بتوانیم کنشگری کنیم؛ یعنی هم دانشگاه‌ها و مؤسسات را به اندازه‌ای که توان داریم به این موضوع توجه دهیم تا به این سمت حرکت کنند و هم اینکه خود سازمان «سمت» در این جهت حرکت کند. البته، منظور دیگری هم از این همایش داشتیم؛ اینکه بتوانیم از مجموعه مقالاتی که ان‌شاءالله جذب خواهد شد – که تا امروز تعداد خوبی هم جذب شده – کتابی هم در همین زمینه که متأسفانه کم هم درباره آن نوشته شده، تولید کنیم که برای دانشگاه‌ها و مراکز مختلف قابل استفاده باشد. در این زمینه، مراکز مختلفی از این پیشنهاد استقبال و برای مشارکت در این همایش اعلام آمادگی کرده‌اند.

لطفا از دلایل به تعویق افتادن این رویداد علمی بفرمایید؟ 
دکتر مهدوی‌زادگان: بنای ما بر این بود که در چهلمین سالگرد تأسیس سازمان، این همایش را برگزار کنیم، اما هم بنا بر درخواست‌های رسیده از طرف مراکز آموزشی و پژوهشی و نیز پژوهشگران مبنی بر به تعویق افتادن این رویداد و هم فشردگی برنامه‌های سازمان در بهمن و اسفند به این نتیجه رسیدیم که همایش را در سال آینده برگزار کنیم. اواسط بهمن‌ماه، «سمت» همایش بین‌المللی امام حسین(ع) را با مشارکت وزارت علوم عراق برگزار کرد که رویداد پرکار و سنگینی بود؛ البته که برپایی آن همایش هم بر اساس تفاهم‌نامه‌ منعقده در سال ۱۳۹۵ با وزیر وقت علوم عراق بود. در آن توافق‌نامه دو طرف متعهد شده بودند همایش‌ امام حسین(ع) در دو نوبت، و هر بار به میزبانی یکی از طرفین برگزار شود. همایش اول را وزارت علوم عراق در کربلا برگزار کرد و اساتیدی از ایران هم حضور پیدا کردند، اما تعهد «سمت» محقق نشده بود و این مسئله از طرف عراقی پیگیری می‌شد؛ ما هم به منظور تحکیم روابط و همکاری‌های مشترک دو طرف بر آن شدیم تا این همایش را برگزار کنیم. در نهایت پس از گفتگو با اعضای کمیته علمی همایش مرجعیت، به این نتیجه رسیدیم که ان‌شاءالله این همایش در سال آینده و با مشارکت بیشتر و فعال‌تر مراکز دانشگاهی و نویسندگان برگزار شود.

از اقدامات انجام شده برای این همایش بفرمایید؟
دکتر عابدینی (دبیر علمی همایش): همانطور که مستحضرید، بحث مرجعیت علمی به صورت کلی ارتباط وثیقی با آثار علمی دارد. در واقع تا زمانی که آثار علمی برای زمینه‌سازی در حوزه تولید و توسعه دانش تولید نشوند، بحث مرجعیت علمی به عنوان یک هدف نهایی محقق نخواهد شد. از این جهت، سازمان «سمت» با توجه به اهداف مندرج در اساسنامه خود که همانا ترویج علوم انسانی از طریق انتشارات مرتبط در حوزه‌های علوم اسلامی و انسانی است، در این زمینه گام برداشته و امید است که برگزاری این همایش به تقویت بحث مرجعیت علمی، مشخصاً از دریچه آثار منتشره در این زمینه، کمک کند. سازمان «سمت» به نوعی نماد نهادهای پیشرو در زمینه تولیدات علمی در حوزه علوم انسانی است. 
حسب تصمیم رئیس سازمان در سال گذشته، کارگروه تخصصی برای بحث و بررسی علمی بیشتر در مورد ابعاد مفهوم مرجعیت علمی تشکیل شد. جلسات متعددی در آن کارگروه برگزار شد و اعضای کارگروه که متشکل از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه‌های مختلف، از جمله پژوهشکده سازمان «سمت» بودند، مباحث مختلفی را مطرح کردند.
با توجه به بررسی پیشینه موضوع، که در نهایت به تدوین مجموعه‌ای تحت عنوان «کتابشناسی» انجامید (که در کنار سایر بروندادهای همایش، ان‌شاءالله در روز همایش منتشر خواهد شد)، به مباحثی همچون دستیابی به تعریفی مشخص، تا حدی جامع و مانع از مرجعیت علمی، پرداخته شد. اقدام مهم بعدی در این کارگروه، تعیین محورها بود که به صورت اولیه تعیین و در نهایت در سازمان نهایی شدند.
گام بعدی، مانند سایر همایش‌ها، کسب مجوز از نهادهای علمی ذی‌ربط از جمله ISC بود که انجام شد. ایجاد کمیته اجرایی همایش و تعیین اعضای این کمیته و اقدامات معمول همچون تهیه پوستر و نامه‌نگاری با مراکز علمی از جمله دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مختلف، و بعضاً پژوهشگاه‌هایی که به صورت مشخص در زمینه مرجعیت علمی سوابقی داشتند، صورت گرفت.
در مرداد ماه، نشست مشخصی در سازمان سمت برگزار کردیم. از آنجا که تمرکز این همایش بر موضوع «سازمان سمت و مرجعیت علمی» است، این نشست به طور مشخص به همین موضوع اختصاص یافت. اعضای محترم هیئت علمی پژوهشکده سازمان که سال‌ها در این زمینه فعالیت کرده و آثاری دارند، در این نشست حضور یافته و نکاتی را مطرح کردند.
در مورد آثار واصله به همایش، تاکنون ۵۲ چکیده و ۲۳ مقاله کامل به دبیرخانه همایش رسیده است. این آثار در دو مرحله داوری شده و به عنوان چکیده‌ها و مقالات پذیرفته شده نهایی در نظر گرفته شده‌اند. با توجه به اینکه برگزاری همایش به سال بعد موکول شده، امکان ارسال چکیده و مقاله همچنان برقرار است و تاریخ دقیق آن، ان‌شاءالله از طریق سایت همایش که به این منظور طراحی شده، اطلاع‌رسانی خواهد شد.

آیا کتابشناسی انجام شده چاپ خواهد شد؟
دکتر عابدینی: بله، کتابشناسی بخشی از مجموعه چکیده‌های واصل شده است که تا به امروز آماده شده‌اند. ان‌شاءالله متناسب با زمان‌بندی همایش، مجموعه مستقلی برای مقالات کاملی که واصل و داوری شده‌اند، خواهیم داشت. مجموعه‌ای که رئیس محترم «سمت» فرمودند نیز به طور مشخص در حوزه «سازمان سمت و مرجعیت علمی» خواهد بود.

به عنوان معاون پژوهشی «سمت»، چه دستاوردی را از این همایش انتظار دارید؟
دکتر سعیدی (معاون پژوهشی): در ابتدا، فرارسیدن چهلمین سالروز تأسیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) را به خانواده بزرگ «سمت»، اعم از استادان، صاحب‌نظران، اساتید حوزه و دانشگاه، همکاران خدوم سازمان در گذشته و حال، و همکاران مراکز پژوهشی طرف مشارکت سازمان، تبریک عرض می‌نمایم. امیدوارم چهل سالگی که در فرهنگ اسلامی نشانه بلوغ فکری است، در سازمان «سمت»، منتج به همایشی سترگ و معتبر با عنوان «مرجعیت علمی» گردد.
همانطور که مستحضرید، موضوع مرجعیت علمی از اهمیت بسزایی برخوردار است. مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، قریب به دو دهه است که درگیر مباحث مربوط به این حوزه بوده و در تلاش برای فراهم آوردن ادبیات این موضوع هستند. اما با توجه به ماهیت تخصصی سازمان «سمت» که تولید کتب علوم اسلامی و انسانی در دانشگاه‌هاست، طبیعی است که این سازمان باید نقش‌آفرینی خاص خود را در این حوزه ایفا نماید.
تأخیری که به اجبار و به جهت محدودیت‌های زمانی بر مجموعه تحمیل شد، از دو جهت حائز اهمیت است:
غنای محتوایی: این تأخیر فرصتی فراهم می‌آورد تا علاوه بر اطلاع‌رسانی بیشتر، بتوانیم بر غنای مباحث و محورهای همایش بیفزاییم و آمادگی برگزاری آن به لحاظ محتوایی افزایش یابد.
جلب مشارکت: این فرصت، امکان جلب مشارکت بیش از پیش جامعه دانشگاهی و حوزوی ایران اسلامی را فراهم می‌سازد.
بنابراین، به عنوان عضو کوچکی از این مجموعه، از ایده رئیس محترم سازمان کمال سپاسگزاری را دارم. همچنین از دوستان ارجمند در سازمان، جناب آقای دکتر عابدینی به عنوان دبیر علمی همایش، سرکار خانم دکتر شاه‌حسینی، رئیس پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی سمت که مجدانه در کنار این ایده ایستادند، و قریب به ۱۳ مرکز پژوهشی و دانشگاهی که به عنوان حامیان همایش اعلام آمادگی کردند، تشکر و قدردانی می‌نمایم. این فعالیت، ان‌شاءالله، در سال ۱۴۰۴ به سرانجام خواهد رسید و به فرجامی نیکو ختم خواهد شد. امیدواریم با برگزاری این همایش، گام کوچکی در راستای تبیین این بحث جدی در حوزه دانشگاهی کشور، به ویژه در حوزه علوم اسلامی و انسانی، برداشته شود و شاهد عرضه آثاری فاخر، متناسب با این موضوع و قابل ارائه در دانشگاه‌ها، به عنوان محصولاتی ارزشمند از این همایش باشیم.