تعیین استاندارد کتاب درسی، ضرورتی اجتناب ناپذیر

به گزارش روابط عمومی «سمت»، ‌نشست «بررسی استانداردهای کتاب درسی دانشگاهی» با حضور اعضای هیئت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی «سمت» دکتر زهرا ابوالحسنی چیمه، دکتر محمد آرمند و دکتر حمیدرضا خادمی روز دوشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ در سرای علمی و فرهنگی دانشگاهی سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

دبیر نشست دکتر حمیدرضا خادمی گفت: اثر پژوهشی حاضر محصول تلاش‌های همکاران و دوستان ما در مجموعه سازمان سمت است که از ابعاد مختلف صوری، ساختاری و فرهنگی در حوزه کتاب درسی تعریف شده بود. سازمان سمت از ابتدا، کار ویژه و ماموریت اصلی‌اش تامین منابع کتب درسی دانشگاهی در رشته‌های مختلف گروه علوم انسانی بوده و مطابق با سرفصل‌های دانشگاهی بوده است.

خادمی ادامه داد: سمت تا به حال دوهزاروپانصد کتاب دانشگاهی در سطح کشور داشته است که این فعالیت حاصل همکاری با محققین، مدرسین و در مواردی موسسات آموزشی و پژوهشی دیگر از سراسر کشور بوده است. هر اثر پس از ارزیابی در گروه‌های علمی مختلف، مدیریت و تولید شده است. تقریبا دو سال پیش محققان و متخصصین این حوزه از دانشگاه‌های مراکز آموزشی مختلف در یک نشست مشترک تصمیم گرفته‌اند تا منشوری تهیه شود و در اختیار محققان، مولفان قرار داده شود تا بر اساس آن، منابع دانشگاهی تنظیم و ارزیابی شود.

دکتر آرمند در ادامه گفت: قصد انجام ما از این پروژه، این بود که بدانیم یک کتاب درسی مناسب چه معیارهایی باید داشته باشد و چگونه باید یک کتاب درسی را ارزیابی کرد و به این نتیجه رسید که کتابی خوب است و یا خوب نیست. این مسئله از حدود بیست سال پیش دغدغه اصلی بوده است. ما سوالی پرسیدیم در کار صورت گرفته تحت عنوان «بررسی ویژگی‌های کتاب مطلوب دانشگاهی از دیدگاه استادان و دانشجویان» پاسخ‌های به دست آمده از پرسش‌شونده‌ها به صورت مقاله‌ای به چاپ رسید.

آرمند ادامه داد: موضوع مورد بحث، موضوعی بین‌رشته‌ای است. ولی از لحاظ درسی به رشته برنامه درسی مرتبط است. در این رشته این سوال مطرح است که محتوا و مطلب با چه کیفیت و قالبی باید به مخاطب عرضه شود تا از لحاظ یادگیری، تاثیر بیشتری روی مخاطب بگذارد. معرفی کتاب به دانشجویان در حال حاضر در حال منسوخ شدن است، ما باید دانشجویان را به سمت جستجو و پیدا کردن خود آنها به مطالب مرتبط با درسشان سوق دهیم. ما از جلسات و نشست‌هایمان با سازمان‌های مختلف بارها عنوان کردیم همان طور که غذای ناسالم برای افراد مهم است؛ محتوای کتاب‌ها و مطالب کتاب‌های غیراستاندارد نیز می‌تواند عملکرد مخرب و آسیب‌رسان به مخاطبان را داشته باشد. بنابراین به محتوا و تولید کتاب استاندارد بسیار باید اهتمام و توجه ویژه داشت. مثلا یکی از عوامل بسیار کوچک اما حائز اهمیت در کتاب‌ها فونت کتاب است. هم از لحاظ زیبایی و هم از لحاظ خوانایی کتاب، بسیار کمک‌کننده است. مسائلی مثل اینکه یک کتاب دانشگاهی باید چه فونتی داشته باشد؟ حتی باید در مراحل تحصیلی دانشگاهی نیز متفاوت باشد و با موضوعات کتاب فونت‌ها نیز تغییر کند. بنابراین تصمیم گرفتیم برای عملکرد هرچه بهتر به پژوهش‌هایی که در خارج از کشور انجام شده‌است توجه کنیم. 

دکتر آرمند در پایان گفت: بنابر بررسی‌ها و تلاش‌های انجام شده، گزارشی تحت عنوان بررسی استانداردهای کتاب درسی دانشگاهی تهیه شد. ما اول راه هستیم و در حال مطالعه و کار روی پروژه هستیم. این کار ادامه خواهد داشت و امیدواریم روزبه‌روز کامل‌تر و بهتر شود.
دکتر زهرا ابوالحسنی چیمه گفت: من در تحقق شعار سال بر این باور هستم، راه مهار تورم و افزایش تولید، فقط تورم قیمت اقلام مصرفی نیست؛ بلکه در زمینه‌های تولید کتاب نیز می‌تواند صدق کند. اگر دستورالعملی در کنار دست مولف باشد و بداند از قبل چگونه باید بنویسد می‌تواند در تولید منابع بهتر بسیار کمک‌کننده باشد. با دقیق‌تر شدن، مطالعه بیشتر و بازخوردها قطعا کار بهتر از گذشته خواهد شد. ما آخرین مطالعات تنها موسسه به‌نام در این عرصه را که در کشور آلمان قرار دارد بررسی کردیم و حاصل این بررسی را طی چند گزارش ارائه دادیم. بر اساس کار انجام شده می‌گویم در زمینه استاندارد کتاب درسی ما هیچ فاصله و کمبودی با دیگران نداریم. منتهی مسئله‌ای که وجود دارد این است که بستر پذیرش این مسائل در جامعه هنوز آماده نیست. یک مولف دوست ندارد به آن بگویید چه طور باید بنویسد و چه مسائلی را در نوشتن یک اثر باید رعایت کند. این پژوهش تا وقتی که عرضه نشود فایده‌ای برای ما نخواهد داشت. کتاب در حال حاضر در نوع خودش بی‌نظیر و بهترین است. و باید از آن حمایت و در جهت پذیرش آن کوشش شود.

ابوالحسنی درادامه گفت: یکی از مهم‌ترین عوامل خوب بودن کتاب، خوش‌خوان بودن آن است. که ما در کتاب گفتیم؛ اقتضائات خوش‌خوان شدن کتاب چیست؟ در واقع ما سعی کردیم ساختارهای مورد نیاز یک مولف برای نوشتن یک کتاب را به او بشناسیم. تا زمانی که نخواهیم با آن چیزی که در دنیا اتفاق می‌افتد همگام شویم، کارمان موفق نخواهد بود. اگر ما استانداردهای خود را تعیین نکنیم استانداردهای متفاوتی برای ما تعیین می‌شود. ما باید نگران جوان‌های خودمان باشیم. و در تلاش باشیم تا در کتاب‌ها فرهنگ‌های خودمان را به آنان آموزش دهیم.

ابوالحسنی در پایان گفت: بنابراین برای نوشتن کتاب خوب دانشگاهی، نیاز به فرهنگ و آموزش آن داریم. پس اگر قرار است فرهنگی در کتاب دیده شود مولف باید حواسش باشد چه چیزهایی را در کتاب وارد کند و چه چیزهایی را وارد نکند.

در پایان این نشست تعدادی از حاضران به طرح سئوالات و نکات خود پرداختند و با سخنرانان به گفت‌وگو نشستند.