گسترش مراودات ناشران ایران و افغانستان در سایه نزدیکی فرهنگی

به گزارش روابط‌عمومی «سمت»، به نقل از ایرنا نشست تخصصی «ظرفیت‌های تبادل نشر ایران و افغانستان» از سلسله نشست‌های تخصصی بخش بین‌الملل نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور  حجت الاسلام و المسلمین جواد ابوالقاسمی (مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی سازمان سمت)، جعفر همایی (مدیر انتشارات نی)، سید مجید سلطانی (مدیر موسسه فرهنگی شانه سرک)، شیراحمد سعیدی (مدیر انتشارات سعید افغانستان) و غلام سرور سعادت (مدیر انتشارات سعادت افغانستان) برگزار شد.

گسل فرهنگی مانع از فهم دوجانبه رشد و نشر کتاب

 حجت الاسلام والمسلمین جواد ابوالقاسمی یاد و خاطره دانشجویانی که در حادثه دانشگاه کابل شهید شدند را گرامی داشت و گفت: خویشاوندی ایران و افغانستان مسئله‌ای قدیمی است و اگر بخواهیم ظرفیت‌های کتاب را بررسی کنیم از همین نقطه قابل بررسی است؛ قوم و خویشی یعنی دیگر گسل فرهنگی بین ما و افغانستان وجود ندارد. بین هر دو ملتی که بخواهند فعالیت فرهنگی انجام دهند، گسل وجود دارد و این گسل فرهنگی مانع از فهم دو جانبه در رشد و نشر کتاب است.

وی افزود: چون فاقد این گسل هستیم کتاب‌هایی که برای ایران منتشر می‌شود، نیازی به ویرایش برای افغانستان ندارد. افغانستان با همه اقوام و گرایش‌های مختلف قومی و زبانی که دارد زبان فارسی را به عنوان زبان اصلی و ریشه‌ای و مشترک خود می‌داند.

او همچنین عنوان کرد: افغانستان با رشدی که در سال‌های اخیر داشته، ظاهرا نزدیک به ۱۷۰ دانشگاه دارد که حدودا ۴۰ دانشگاه دولتی و ۱۳۰ دانشگاه آن خصوصی است؛ این یعنی افغانستان ظرفیت تعامل و داد و ستد علمی و کتاب را دارد.

مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی سازمان سمت با اشاره به این که در سال‌های گذشته بخش عمده‌ای از کتابفروشی‌های این کشور با سازمان سمت ارتباط داشتند، تاکید کرد: افغانستان نیز سابقه دیرینه‌ای در خوش قلم‌بودن داشته و ذوق و سلیقه ادبی قدمت زیادی در این کشور دارد؛ اگر با این ظرفیت وارد کارزار شویم می‌توانیم بهره بالاتری ببریم.

 او با بیان این که کرونا بر ضعیف‌شدن ارتباطات حوزه کتاب اثر گذاشت، گفت: یکی از ظرفیت‌های بزرگی که باید روی آن سرمایه‌گذاری کنیم، مبحث توزیع کتاب‌های مجازی است؛ در انتشارات سمت در حال گسترش توزیع مجازی و دیجیتال کتاب هستیم. همچنین در حال حاضر در پی گسترش این فعالیت‌ها در کشور خود و کشور افغانستان هستیم و قصد داریم در حوزه فروش از طریق بستر مجازی کتاب‌ها عرضه کنیم.

بیشترین ارتباط‌ ناشران افغانستان با ایران است

شیراحمد سعیدی از دیگر میهمانان این نشست در خصوص وضعیت نشر افغانستان بیان کرد: در افغانستان از سال ۱۳۸۰ به قبل انتشارات خصوصی نداریم و تنها انتشارات دولتی بیهقی بود که آثار نویسندگان را منتشر می‌کرد. به دلیل حاکمیت طالبان و جنگ‌های داخلی آماری از میزان حجم تولید کتاب نداریم. پس از این سال فرصت خوبی برای تولید کتاب فراهم شد. اکنون افغانستان جدید حدود ۱۲۰ ناشر دارد که تقریبا بعد از سال ۱۳۸۵ شروع به فعالیت کردند، همچنین حدود ۳۰۰ کتابفروشی در سراسر کشور وجود دارد.

وی با اشاره به این که طبق آمار موجود، ناشران افغانستانی پس از سال ۱۳۹۰ حدود ۵ هزار عنوان کتاب جدید تولید کردند که شامل آثار ترجمه و تالیف می‌شود بیان کرد:  یکی از مسائل اساسی در افغانستان، کپی‌رایت است. این کشور به تازگی به این کنوانسیون پیوسته و همچنین قانون کپی‌رایت داخلی را نیز دارد که در هر دو حوزه مشکلات خاصی داریم.

مدیر انتشارات سعید افغانستان در ادامه اظهار کرد: در حوزه کپی‌رایت بین‌المللی به لحاظ ساختاری به قانون سازمان تجارت جهانی پیوستیم اما در عمل اتفاق خاصی رخ نداده و ناشران افغانستانی نتوانستند با ناشران جهان ارتباط برقرار کرده و کتابی را در سطح بین‌المللی منتشر کنند و بیشترین ارتباط‌شان با جمهوری اسلامی ایران بوده است.

سعیدی ضمن اشاره به این که قانون کپی رایت هنوز در افغانستان سراسری نشده و نقض می‌شود عنوان کرد: کتاب یک ناشر در جای دیگری از کشور کپی و منتشر می‌شود. این مشکل را در حوزه کتاب‌هایی که وارد می‌شوند نیز داریم. در قانون کپی رایت داخلی هنوز تعریف واحدی از مباحث نشر، مولف، مترجم و ملحقات آن نداریم و این امر سبب می‌شود مشکلات قانونی حقوقی ایجاد شود.

وی افزود: از سال ۱۳۹۰ تا الان شرایط کتاب در داخل کشور و ورود کتاب از سایر کشورها رو به رشد بود اما با چالش‌هایی همچون مواد خام، تولید محتوا و مشکلات مالیاتی روبه‌رو هستیم. همچنین چالش‌هایی برای ورود کتاب از ایران به افغانستان نیز وجود دارد؛ اما با همه این موارد در افغانستان از کتابخوانی استقبال خوبی صورت گرفته است.

 مبادله فرهنگی بین ایران و افغانستان زیاد است

در ادامه نشست «ظرفیت‌های تبادل نشر ایران و افغانستان» جعفر همایی با اشاره به این که امتیاز چاپ برخی کتاب‌هایمان را به ناشران افغانستانی واگذار کردیم، عنوان کرد: با سفر به افغانستان و دیدن دانشگاه‌های این کشور از نزدیک عطش فراگیری علم و دانش واضح و مشهود بود. این نشان می‌دهد وضعیت مبادله فرهنگی و کتاب بین این دو کشور زیاد است و دلیل آن خط و زبان مشترک است.

وی با اشاره به این که افغانستان ظرفیت و وضعیت خوبی برای مبادله کار فرهنگی دارد. افزود: در سال‌هایی که دوستان افغانستانی میهمان ما بودند در حوزه آموزش مهاجران غفلت‌های بسیاری کردیم و اگر این غفلت‌ها نبود رشد فرهنگی و مبادلات فرهنگی بین دو کشور با ظرفیت بالقوه موجود افزایش می‌یافت. این غفلت همچنان ادامه دارد و کارهای زیربنایی باید انجام شود و مراوداتی بین فرهنگستان زبان ایران و افغانستان در حوزه معادل‌یابی اصطلاحات علمی و ... صورت بگیرد.

او ضمن اظهار امیدواری برای بیشتر شدن ارتباط ناشران دو کشور گفت: نویسندگان و مترجمان افغانستان از علم تلفظ اصطلاحات انگلیسی در آثار خود استفاده می‌کنند. اگر این مراودات فرهنگی بین دو کشور ایجاد شود کمبودهای گذشته را برطرف می‌کند. ضمن این که، واژه‌یابی‌های جدید برای دو کشور عاملی برای ارتباط بیشتر خواهد شد.

در ادامه این نشست غلام سرور سعادت با اشاره به این‌که ما دو کشوری هستیم که یک زبان و یک دستور خط داریم اظهار کرد: ما فرهنگ ایران آن کتابی که در این کشور چاپ می‌شود را بدون کم‌وکاست در افغانستان منتشر می‌کنیم و تمام دانشجویان و محصلان از این آثار ایرانی استفاده می‌کنند.

وی ضمن بیان این که جنگ بزرگترین ضربه را به فرهنگ کشور ما زد، عنوان کرد: حکومت جدیدی که شکل گرفت در فکر دفاع و بازسازی کشور بود اما کسی در پی بازسازی فرهنگ نبود. اگر جمهوری اسلامی ایران نبود کتاب در افغانستان منتشر نمی‌شد و ما فرهنگ عمید هم نداشتیم. میلیون‌ها کتاب را از ایران آوردیم و در افغانستان در همه بخش‌ها از آن استفاده کردیم.

او همچنین تاکید کرد: ما در گذشته بزرگ‌ترین انتشارات، چاپخانه و تولید محتوای کتاب و ... را داشتیم ولی در حال حاضر قابل مقایسه با آن دوران نیستیم. ناشران افغانستانی را هیچکس، نه دولت خارجی و نه دولت داخلی حمایت نمی‌کند و یارانه‌ای به کتابفروشان تعلق نمی‌گیرد.

آموزش افراد در ایران در حوزه صنایع چاپ و کتاب 

سید مجید سلطانی در خصوص تبادل فرهنگی بین ایران و افغانستان عنوان کرد: در ۱۰ سال گذشته در این زمینه اتفاقات روبه رشدی افتاده است. در حال حاضر علاقه‌مندان بیشتر می‌شوند و اتفاقات خوبی در حال رخ دادن است، البته همچنان جا داریم و باید کارهای زیرساختی بیشتری انجام دهیم.

وی با اشاره به این که موسسه «شانه سرک» کار تسهیل‌گری را انجام می‌دهد که یکی از آن‌ها تسهیل در انتقال کتاب است، اظهار کرد: مراودات خوبی بین ایران و افغانستان صورت گرفته است. خرید رایت از ناشران بزرگ ایرانی، چاپ کتاب افغانستانی‌ها در ایران، استفاده از  خدمات چاپی در ایران و تسهیل در پروسه‌های مختلف چون طراحی، ویراستاری و ... ازجمله آن‌هاست. همچنین سعی کردیم در بخش آموزش صنایع چاپ و کتاب افرادی را در ایران توانمند کنیم تا به افغانستان رفته و آنجا فعالیت خود را گسترش دهند.

او ضمن بیان این که نمایشگاه‌هایی در افغانستان پس از سال‌ها تعطیلی از سر گرفته شد، بیان کرد: آثار ناشران ایرانی را به‌راحتی و بدون هیچ ویراست و ترجمه‌ و تغییری می‌توانیم در افغانستان منتشر کنیم. همچنین نمایشگاه‌هایی را در کشور برگزار کردیم که بازخورد خوبی داشت و معرفی کتاب‌ها بهتر شد و ما متوجه سبک و سلیقه ناشران و مردم شدیم.

وی افزود: البته با چالش‌های زیادی نیز مواجه شدیم و لازم است بنیادین به این مسائل نگاه کنیم و آن را به مرحله عملیاتی برسانیم. بحث خرید کتاب در ایران نیز مشکل است. خرید و ارسال کتاب به افغانستان با هزینه زیادی روبه روست و سختی‌های خود را دارد. هنوز بازار نشر افغانستان نیاز به زمان دارد تا به ثبات برسد. 

کتاب در ردیف کالای اقتصادی محاسبه می‌شود

حجت الاسلام و المسلمین جواد ابوالقاسمی با بیان این که بهتر است سخنان و مشکلاتی که در این نشست مطرح شد جمع‌بندی شود گفت: در بحث انتقال کتاب مباحث حقوقی مطرح است و اگر در موضوع گمرک و انتقال کتاب مشکل خاصی وجود دارد، باید آسیب‌شناسی شود تا بخش عمده‌ای از مسائل حل شود. همچنین ممکن است برخی از دوستان مشکلات بانکی داشته باشند این موارد نیز باید توسط کارشناسان مربوط بررسی شود و می‌تواند برای کار ما راهگشا باشد.

وی افزود: سازمان سمت ۶۰ عنوان از کتاب‌های دانشمندان افغانستانی را چاپ کرده و آغوشش همچنان باز است اما استانداردها و حساسیت‌های خود را دارد و باید دریچه‌ ویژه‌ای در بین ناشران و کتابفروشان ایرانی برای افغانستان باز کنیم.

شیراحمد سعیدی ضمن اشاره به این که بحث انتقال کتاب دو بعد حقوقی و اقتصادی را به همراه دارد، اظهار کرد: به لحاظ اقتصادی همان هزینه‌هایی است که ناشران افغانستانی برای انتقال کتاب متقبل می‌شوند؛ ناشران برای انتقال کتاب از ایران به افغانستان در گمرک و بخش‌های دیگر مشکلاتی دارند. کتاب در ردیف کالای اقتصادی محاسبه می‌شود و یک مشکل زمانی ایجاد می‌کند و در مدت زمان معین به دست مخاطب نمی‌رسد و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.

جعفر همایی نیز عنوان کرد: حضور ناشران ایرانی در افغانستان موثر نیست، بلکه آثار باید به کتابفروشی‌ها برسد تا به فروش می‌رسد؛ اما حضور ناشران در نمایشگاه و فروش کتاب می‌تواند مشوقی برای ارسال کتاب به این کشور باشد. در بحث هزینه انتقال یکی از راه‌حل‌ها مراوده کپی رایت است. باید برای کتاب‌هایی که از ۵۰۰ نسخه به بالا به فروش برسد قانون کپی‌رایت نوشته شود تا ناشران افغانستانی آن را منتشر کنند. بحث دیگر به گمانم کمکی است که اتحادیه ناشران و کتابفروشان افغانستانی می‌توانند انجام دهند.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دنبال راهی برای حمایت از ناشران و بازار کتاب کشور بود تا آنکه تصمیم گرفت با استفاده از تجربیات حضور در نمایشگاه‌های مجازی برگزار شده توسط دیگر کشورها نظیر نمایشگاه بزرگ کتاب فرانکفورت، این رویداد فرهنگی را در ایران به شکل مجازی برگزار کند.

«ایوب دهقانکار» مدیر عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با حکم معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان ریاست برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب معرفی شد. در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، بیش از ۱۰۰۰ ناشر حضور دارند و بالغ بر ۱۰۰ هزار عنوان کتاب برای عرضه در سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران ارائه شد.

همچنین ۱۸۰ ناشر خارجی با ۲۰ هزار عنوان کتاب و ۱۴۲ نهاد فرهنگی و آژانس ادبی در بخش رایت‌سنتر نیز در این نمایشگاه حضور دارند. هزینه ارسال کتاب‌ها نیز از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی برای همه مخاطبان رایگان اعلام شده است.

نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با توجه به استقبال خوب و چشمگیر ناشران و مخاطبان با دو روز تمدید از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا هشتم بهمن ماه جاری میزبان بازدید کنندگان و علاقه مندان این رویداد بزرگ فرهنگی کشور در فضای خواهد بود.