تاریخ پر فراز و نشیب اندیشه کلامی در جهان اسلام، بستر پیدایش و تکامل نحله‌ها و نظریه‌ها و شکل‌گیری و طلوع و غروب فرقه‌ها بوده است؛ از نخستین فرقه‌های کلامی که نهادن نام فرقه بر آنها به مسامحه ممکن است تا فرقه‌هایی در دوران اوج‌گیری فرهنگ و تمدن که مکتب‌هایی فراتر از فرقه‌اند. در این‌باره که هر یک از این فرقه‌ها چگونه ظهور، رشد و تکامل یافته و سرانجام آنان به کجا کشید و در این سیر تحول چه کسانی پرچم‌داران اندیشه‌هایش بوده‌اند، مطالعات گوناگونی از دیرباز تا عصر حاضر صورت گرفته و کتاب حاضر یکی از پژوهش‌ها در این عرصه است که نگارنده با بی‌‎طرفی و با بهره‌برداری از منابع اصیل و در مطالعه‌ای ژرف‌‎کاوانه، تاریخ فِرق اسلامی را به استثنای شیعه - که در کتاب مستقل بدان پرداخته شده - در بخش‌هایی چند، شامل فرقه‌های نخستین، مکتب کلامی اهل سنت (اشاعره، ماتریدیه، طحاویه)، مکتب اعتزال و خوارج، بررسی کرده است.این کتاب تنها یک کتاب درسی نیست و علاوه بر دانشجویان، برای اهل پژوهش و علاقه‌مندان تاریخ تحولات اندیشه‌های اسلامی نیز سودمند است.